Có lần Đức Cha Michael Hoàng Đức Oanh đi hành hương Roma, ngài nói với tôi: “Cụ Diệm là bậc thánh nhân; đáng lẽ phải phong thánh cho Cụ trước khi phong thánh cho ĐHY Nguyễn Văn Thuận”. Tôi tin rằng những người nghiên cứu và hiểu biết một cách công tâm về cuộc đời và sự nghiệp của Cụ Diệm đều thấy cụ là bậc thánh nhân. Tôi xin ghi lại ở đây, một số nhận định của một số người về Cụ Diệm.

***

- Trong số các con tôi, anh nào đi du học ngoại quốc về trong người đều có pha lẫn nhiều điều và mang nhiều mâu thuẫn trong người, nhưng Diệm thì thuần túy Việt Nam. (Bà Ngô Đình Khả, thân mẫu Cố TT. Ngô Đình Diệm).

- Ngô Đình Diệm con người có tâm huyết, biết thương giống nòi, biết nhục vong quốc nên ông dám chống lại cường quyền, lại về ẩn tích, đợi thời tuyết sỉ. Đó mới đáng bậc chí sĩ vĩ nhân, tất sau này cuộc phục hưng chỉ có hạng người ông Diệm mới làm nổi. (Cụ Phan Bội Châu).

- Ngô Đình Diệm nổi tiếng là thông minh liêm khiết. (Cựu Hoàng Bảo Đại).

- Ông Diệm là người ngay thẳng và cương quyết, tận tâm và liêm khiết. (Arthur M. Schlesinger, sử gia, giáo sư Đại học Harvard).

- Tổng Thống Diệm là Churchill của Á Châu, trong hàng tiền đạo của các nhà lãnh đạo bảo vệ tự do. (Lyndon B. Johnson, Tổng Thống Hoa Kỳ).

- Tổng Thống Ngô Đình Diệm là con người thần kỳ của Á Châu. ( Dwight D. Eisenhower, Tổng Thống Hoa Kỳ ) .

- Tổng thống Diệm ổn định Miền Nam, vì như viên đá đỉnh vòm, giữ cho vòm nhà đứng vững. Chỉ khi nào tảng đá ấy bị lấy đi, người ta mới thấy nó là quan trọng. (R. Nixon, Tổng Thống Hoa Kỳ).

- Những ai hiểu ông Diệm nhất là người kính trọng ông ta nhất (F.E.Nolting, Đại sứ Hoa Kỳ tại VNCH)

- TỔNG THỐNG NGÔ ĐÌNH DIỆM THỰC SỰ LÀ MỘT TRONG NHỮNG VỊ ANH HÙNG CỦA THẾ GIỚI TỰ DO. (Jacop Javits, Thượng nghị sĩ )

- Về thành tích chống Pháp, chống Nhật, Ngô Đình Diệm còn vượt xa cả Hồ Chí Minh. Cái chết của ông Diệm là cái chết của Việt Nam tự do sau này. (Phan Kim Vinh, sĩ quan quân lực VNCH, giáo sư Đại học tại California)

- Những kết tội chính quyền độc tài thiếu căn bản vững chắc. Thực tế chính quyền Ngô Đình Diệm không thể nào nới tay khi những đê dọa ghê gớm tràn ngập khắp nơi. Nếu không có những đe dọa của Cộng sản Bắc Việt người ta có thể nhìn thấy nhiều tự do hơn tại Miền Nam Việt Nam như chúng ta có tại Hoa Kỳ. Sư thật là phần lớn các giáo phái thù ghét ông, sự đố kỵ ghen ghét của người Pháp lúc nào cũng chợ đợi để tấn công ông tới tấp vào những điểm yếu của ông; thêm nữa là những người Mỹ đóng đô ngay tại Sài Gòn cũng chống ông Diệm (Wesley Fishel, giáo sư tại Michigan State University, Trưởng nhóm cố vấn đặc biệt giúp TT Ngô Đình Diệm xây dựng nền Đệ Nhất Cộng Hòa).

- Như sự kiện cho thấy, chỉ có một điều mà những học giả uyên thâm đều đã đống ý khi nhìn vào năm đầu tiên nắm chính quyền của ông Diệm là chính quyền của ông sẽ tan ra bất cứ lúc nào, sự thất bại là điều không thể nào tránh được. NHƯNG NGƯỢC LẠI NGÀY NAY ÔNG DIỆM VẪN CÒN HIỆN DIỆN DIỆN BÊN CHÚNG TA VÀ CHẾ ĐỘ CỦA ÔNG CHẮC CHẮN LÀ MỘT CHẾ ĐỘ ỔN ĐỊNH NHẤT VÀ LƯƠNG THIỆN TRONG SẠCH NHẤT VÙNG Á CHÂU. Trước những thành quả vĩ đại đó, ông đã được nhiệt liệt hoan hô, chúc tụng tại các quốc gia mà ông đã viếng thăm như Washington, Manila, New Deli, Rangooon và Bangkok và chính quyền của ông đã dược 45 quốc gia thành viên của Liên Hợp Quốc thừa nhận, CHẮC CHẮN ÔNG PHẢI LÀ MỘT CON NGƯỜI PHI THƯỜNG- MỘT CON NGƯỜI ĐÃ BỊ NGỘ NHẬN QUÁ NHIỀ. (Giáo sư Wesley Fishel).

- Bước vào một hoàn cảnh cực kỳ đen tối, đó là một sĩ phu cản đảm phi thường và vào tuổi 53, ông là một người quốc gia được kính trọng nhất và là người có ảnh hưởng lớn lao nhất và làm một người sống trọn vẹn cho đức tin Công giáo… Sự can đảm hiếm thấy nơi các lãnh tụ chính trị, rất coi trọng đạo đức gia đình, tính chịu đựng bền bỉ, đó là người không bao giờ thiếu sự chính trực liêm chính. ÔNG KHÔNG BAO GIỜ KHÔNG CƯ XỬ CÔNG BÌNH VÓI MỌI NGƯỜI, KỂ CẢ CHO KẺ THÙ CỦA ÔNG. ÔNG ĐÃ KHÔNG BAO GIỜ RA LỆNH XỬ TỬ NHỮNG NGƯỜI ĐÃ CỐ GẮNG GIẾT ÔNG. (Philippe Deviller, sử gia).

- Một con người đã nắm giữ một vai trò để giải quyết mọi vấn đề trước một tình thế quá đen tối, đó là tổng thống Ngô Đình Diệm, một người theo tinh thần Kitô giáo rất uyển chuyển, có một đức tin tôn giáo thật sâu xa, gánh trên đối vai gánh nặng để dìu dắt che chở và nuối sống 10,5 triệu con người tại Miền Nam Việt Nam. Thêm vào đó còn phải lo cho gần 1 triệu người di cư từ Miền Bắc vào lãnh nạn cộng sản, bảo vệ nền độc lập và lo an toàn cho đất nước. Ngoài ông không có người nào tại Á Châu gặp nhiều khó khăn trở ngại như thế, phải gánh chịu một ganh năng quá gian nan trên đường tiến tới TRẬT TỰ VÀ CÔNG LÝ cho dân cho nước (Bernard Fall, nhà báo, sử gia, nhà nghiên cứu chính trị).

- Sự chính trực vô tỳ vết với thái độ quyết liệt chối từ sự thỏa hiệp với Pháp và với sự hiểu biết sâu xa khi nhìn vào bản chất những kẻ thù của ông, trên chóp đỉnh của lòng dũng cảm ông đã cho cả kẻ thù và bạn bè ông nhìn thấy ông xây dựng nền độc lập cho Việt Nam và đoàn kết chính quyền làm sao cho thật vững mạnh, vì đó là điều đất nước của ông cần hơn thực phẩm và bom đạn. Đó là mọt phần trong cái vĩ đại của một con người làm chính trị như ông Diệm (Joseph Buttinger, nha báo).

- Ông Ngô Đình Diệm đã đưa Việt Nam từ một đất nước lệ thuộc vào thực dân Pháp đã trở thành một quốc gia có đầy đủ chủ quyền và độc lập thực sự. Ông đã biến một vùng đất đầy bất ổn vì nạn sứ quân, băng đảng, đầy đổ vỡ tang thương vì chiến tranh hỗn loạn, vì sự phá hoại quy mô của Việt Cộng, thành một quốc gia có kỷ cương, ổn định và an bình. Ông đã chuyển một đất nước theo chế dộ quân chủ phong kiến thành một quốc gia có một thể chế cộng hòa và một bản hiến pháp dân chủ tiến bộ, nhưng đồng thời duy trì được một cơ cấu chính quyền mạnh, đầy đủ uy quyền quốc gia, phù hợp với hoàn cảnh của một đất nước mới thu hồi độc lập, đủ sức chống lại những thế lực phản động của Thực Dân, Cộng sản, Phong Kiến và tình trạng chậm tiến cùng chia rẽ tồn tại trên đất nước. (Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuần, sử gia).

- Người yêu nước thực sự Ngô Đình Diệm có thái độ quyết liệt trong việc bảo về chủ quyền của dân tộc Việt Nam. Thái độ này làm chính quyền Mỹ John F. Kenedy mưu đảo chính và sát hại ông và biến Miền Nam thành một ”xứ bảo hộ” của Hoa Kỳ. (Tiến sĩ Hoàng Ngọc Thành, sử gia )

- Lịch sử cho thấy rằng TT Diệm dúng là một người quá nhân đạo và đầy lòng bác ái để sống còn trong bầu không khí của quyền lực vào năm 1963. Ông đã không có đủ tàn nhẫn và đọc ác để bắt giam và xét xử những quân nhân tạo phản và thay thế bằng những người trung thành của ông. Ông cố gắng quá nhiều và quá lâu để hòa hoàn với Phật giáo là những người không thể nào chịu hòa hoãn được. Ngay cả việc trục xuất những nhà báo Mỹ đã vo tròn và bó méo sự thật chính là kẻ thù quá cay đắng của ông. QUẢ THẬT TT NGÔ ĐÌNH DIỆM ĐÃ THEO SÁT LỜI DẠY CỦA CHÚA GIÊ SU, THA THỨ, THA THỨ VÀ THA THỨ MÃI MÃI. (Tướng Thomas Lane)

Lm Phêrô Nguyễn Văn Khải, DCCT